Antwerpen telt minstens één vroeg renaissancehuis – het Diamant- of Karbonkelhuis aan de oostzijde het kerkhof van de Onze-Lieve-Vrouwekerk, thans de Groenplaats. Het gaat om een hoog breedhuis met vijf traveeën, van elkaar gescheiden door halfzuilen of pilasters. Sinds de jaren 1980, toen even sprake was van mogelijke afbraak, is het Karbonkelhuis beschermd.

Het pand dankt zijn naam aan de arduinen diamantkoppen of “karbonkels” die de plint van de voorgevel sieren.

De pilasters zijn gedecoreerd met gedetailleerd uitgewerkte groteskenmotieven – dansende saters, schilden met zwaarden, ramskoppen en het hoofd van een man met krulhaar en een baard. Ook de kapitelen bovenaan de pilasters zijn druk versierd.

Soortgelijke pilasters ziet men op fresco’s in gebouwen in Rome van de schilder Pinturicchio (ca. 1454-1513). De beroemde architect Bramante gebruikt bij realisaties in Milaan pilasters, versierd met grotesken.

Het Karbonkelhuis wordt tussen 1520 en 1521 gebouwd in opdracht van Willem Heda (1460-1525), kanunnik van de Onze-Lieve-Vrouwekerk. De aannemer is de Antwerpse meester-metselaar Huybrecht Gillis.

Kanunnik Heda bouwt niet toevallig een woning met een renaissancegevel. Hij verblijft van 1485 tot 1500 in Rome als secretaris van Filibert Naturelli, de ambassadeur van de Habsburgse keizers bij de paus. Hij komt er in contact met de kunst en de architectuur van de Romeinen en met het werk van hedendaagse renaissancekunstenaars.

Daarna woont Heda een tijdlang in Utrecht, waar Filips van  Bourgondië, de beschermheer van de schilder Jan Gossaert, bisschop is. Ook Gossaert is in Italië geweest en heeft er de invloed van de nieuwe kunst ondergaan.

Willem Heda cumuleert tal van goedbetaalde kerkelijke functies, waarvan die van kanunnik van de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwekerkerk.

Heda is een geleerd humanist en groot kunstliefhebber.  Hij bezit vierhonderd boeken en een verzameling schilderijen die zijn interesse voor de renaissance illustreren. Daartoe behoren een Hercules, een diptiek die Lucretia en Cleopatra voorstelt en een paneel met de Triomfen van Petrarca. Maar we weten niet van welke die werken  geschilderd hebben.

Wie de gevel van het Karbonkelhuis ontwerpt, is niet zeker, maar wanneer het gebouwd wordt, verblijven zowel de schilder Tommaso Vincidor uit Bologna als beeldhouwer Jan Mone uit Metz in de stad.

Beiden zijn sterk doordrongen van de nieuwe renaissancegeest. Toch is het vooral Vincidor die in aanmerking komt. Hij is een leerling van Rafaël en superviseert in opdracht van paus Leo X de wandtapijten voor de Sixtijnse kapel die in Brussel geweven worden naar ontwerpen van Rafaël. Mone vestigt zich blijvend in de Nederlanden en is er als architect actief, o.m. als medewerker bij de bouw van het paleis van graaf Hendrik van Nassau in Breda.

Na de dood van Heda koopt de Italiaanse handelaar Jehan Carlo de Affaitadi het prestigieuze pand. Hij blijft er zeker wonen tot in 1555. Affaitadi is een van de eersten die in Antwerpen op (relatief) grote schaal edelstenen verhandelen.

 

Bron:

LANGENDONCK, G. VAN. Het Karbonkelhuis van kanunnik Willem Heda. Een renaissance primavera op de Groenplaats in Antwerpen (1520-1522). In GRIETEN, S. [ED.] Vreemd gebouwd: westerse en niet-westerse elementen in onze architectuur. Turnhout, Brepols, 2002, pp. 93-109].